Όταν αφηγείσαι , αντιστέκεσαι

...συμμερίστηκα το τίτλο του βιβλίου παραφράζοντάς τον λίγο : « Όταν διαβάζεις αυτά που αφηγούνται άνθρωποι σαν τον Παναρίτη , αντιστέκεσαι ...» Γιατί « ό, τι δεν είναι μνήμη και συνέχεια είναι πηχτό σκοτάδι που εντός του βυθίζονται οι άνθρωποι , χαμένοι και μόνοι.....»

 

 

Από την εκδήλωση της ΠΕΝ στις 20-3- 2006 γιά το βιβλίο του Γιάννη Παναρίτη « Όταν αφηγείσαι , αντιστέκεσαι » Λακωνία 1946-1949. Ομιλητές: Μανώλης Γλέζος, Κ.Μαχαίρας, Καίτη Κυλάκου

Κύριε Δήμαρχε , κύρ εκπρόσωπ του Κοινοβουλίου και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης 

Αγαπητές φίλες και φίλοι 

Συντρόφισσες και Σύντροφοι

Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τα συγχαρητήριά μου στην ΠΕΝ γιά την διοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης γιά το βιβλίο του Γιάννη Παναρίτη « Όταν αφηγείσαι , αντιστέκεσαι » Λακωνία 1946-1949 , όπως και να ευχαριστήσω τους συνομιλητές , που ο κάθε ένας ξεχωριστά με το ειδικό ιστορικό και επιστημονικό του βάρος , τιμά με την παρουσία του την εκδήλωση αυτή.

Το Γιάννη Παναρίτη τον γνωρίζω , όπως και πολλοί και πολλές που σήμερα βρίσκονται στην αίθουσα αυτή , από το 1977 και μετά , όταν συμμετείχε ως απλό μέλος στην οργάνωση βάσης του τότε ΚΚΕ Εσωτερικού Κορυδαλλού και εγώ στη νεολαία ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος.

Ήταν ήδη 55 ετών και είχαν περάσει περίπου 31 χρόνια από το 1946- έναρξη του εμφυλίου.

Συμμετείχε ενεργά σε όλες τις κομματικές και πολιτικές διαδικασίες και εκδηλώσεις και κείνο που τον διέκρινε ήταν η καθαρότητα και η ταπεινότητα με την οποία εξέφραζε τις απόψεις του , χωρίς να πάψει ποτέ να τις υπερασπίζεται μαχητικά και με ανιδιοτέλεια.

Παρά τα δύσκολα πού είχε περάσει στη ζωή του, δεν το θυμάμαι ποτέ να έχει παραπονεθεί γιά τίποτε .

Αντίθετα μας αντιμετώπιζε όλους , μικρούς και μεγάλους , ως ίσος προς ίσους και ποτέ δεν ζήτησε τίποτε . Η παρουσία του ήταν διακριτική και σεμνή , ακόμη και όταν διηγόταν τα μεγάλα και σπουδαία της ζωής του στη Λακωνία κατά τη διάρκεια της Αντίστασης , αργότερα στον Εμφύλιο και μετά στις εξορίες της Μακρονήσου και του ΄Αη-Στράτη.

Ο πράος και μειλίχιος χαρακτήρας του διατηρείται μέχρι και σήμερα που συνεχίζει να είναι κοντά μας , να συμμετέχει και να ενδιαφέρεται , παρά το προχωρημένο της ηλικίας του , ως απλό μέλος της Πολιτικής Κίνησης του Συνασπισμού Κορυδαλλού,γιά τις κομματικές και πολιτικές εκδηλώσεις .

Και να σκεφθείτε ότι έχουν περάσει εξήντα χρόνια ακριβώς από την έναρξη του εμφυλίου !!!!

Γεννήθηκε το 1922 στο χωριό Κουπιά Λακωνίας. Στο Δημοκρατικό Στρατό εντάχθηκε στις 13-12-1946 , όπως και τα άλλα δύο αδέλφια του, ο Δημήτρης που σκοτώθηκε το 1947 και ο Πέτρος που έμεινε ανάπηρος. Πιάστηκε στις 17-8-1949 και η συνέχεια γνωστή . Στρατόπεδο Τριπόλεως , Φυλακές Τριπόλεως , Μακρόνησο και τον Αύγουστο 1950 στον Αη –Στράτη μέχρι το και το 1954, που απολύθηκε ως αδειούχος .

Παντρεύεται τον Οκτώβριο του 1958 με την Ματίνα Κατσουρίνη , όρη του αγωνιστή και προπολεμικού κομμουνιστή Στυλιανού Κατσουρίνη από τα Πάκια Λακωνίας με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά , το Δημήτρη , φαρμακοποιό σήμερα και την Ελένη , απόφοιτο Παντείου . Έχει δύο εγγόνια από το γιό του Δημήτρη , την Ξανθούλα και τον Γιαννάκη.

Με την οικογένειά του τα πρώτα χρόνια έζησαν στην Αγία Βαρβάρα και μετά στο Κορυδαλλό . Δούλευε σε οικοδομές και συμμετείχε ενεργά σε όλες τις δραστηριότητες της Αριστεράς.

Μαζί τους ζούσε και η μητέρα του Γιάννη Παναρίτη , Ελένη , μιά ηρωϊκή και πονεμένη γυναίκα , που είχε οδηγηθεί στο στρατόπεδο Τριπόλεως και στην οποία πολλές φορές αναφέρεται στο βιβλίο του .

Η γυναίκα του Ματίνα έχει συμβάλλει σημαντικά γιά να γραφεί αυτό το βιβλίο με την αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια που προσέφερε όλα τα χρόνια στον Γιάννη Παναρίτη.

Είχα τη τύχη από τα τέλη του έτους 1999 να πληροφορηθώ από τον ίδιο , τις προσπάθειες που έκανε και την αγωνία που είχε , γιά την έκδοση όλων , όσων είχε γράψει σαράντα τρία χρόνια μετά την έναρξη του εμφυλίου , από τον Ιούλιο του 1989 μέχρι και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

Επίσης είχα τη χαρά να διαβάσω το βιβλίο μόλις εκδόθηκε , τον Δεκέμβριο του 2003 .

Η ανάγνωση μου πήρε πολλές μέρες γιατί κάθε φορά που έπρεπε να γυρίσω την επόμενη σελίδα και να προχωρήσω στην επόμενη μάχη και ενέργεια , στην επόμενη διαπίστωση , σκέψη και συμπέρασμα του συγγραφέα πιά Παναρίτη , αισθανόμουν έντονη την ανάγκη να επαναλάβω , να σημειώσω , να θυμηθώ:

Τη μιά το χωριό που έγινε η συγκεκριμένη μάχη ,την άλλη το όνομα,την οικογένεια και το τόπο καταγωγής των νεκρών ανταρτών σ΄ αυτή ή σε εκείνη τη μάχη .
Και βέβαια ν΄ ανατρέξω στο παράρτημα του βιβλίου με κείνες τις φωτογραφίες - κάδρα της εποχής των νεκρών και επιζώντων, που ακόμη και σήμερα μού φαίνονται σαν να συνομιλούν μεταξύ τους ,ήρεμα και απλά, όπως λέει και ο ποιητής, γιά ό,τι τους συνέβη και ό,τι δεν πρόλαβε να τους συμβεί. Πολλοί απ΄ αυτούς σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στη Πελοπόνησσο και στη Λακωνία .
Δεν είναι όμως λίγοι αυτοί που αυτοκτόνησαν γιά να μην πέσουν στα χέρια των δημίων τους. Το βιβλίο του Παναρίτη αυτή τη συν- ομιλία επιδιώκει γιά το παρελθόν , το παρόν και το μέλλον και γι΄ αυτό δεν είναι μνημόσυνο. Τα μνημόσυνα παγώνουν τη μνήμη γιά να την οδηγήσουν στη λήθη.
Γι΄αυτό και παντού μετά από κάποια μάχη ή σημαντική ενέργεια ή σαμποτάζ , κάνει κριτική ,βγάζει συμπεράσματα , θέτει ερωτήματα, που τα απαντά με ένα νομίζω ..... και ποτέ με ένα πιστεύω .... Θέλει να κρατήσει ανοικτό το διάλογο πρωτίστως με τους αφανείς νεκρούς και επιζώντες , αλλά και με τους γνωστούς , δηλ. την ηγεσία της Αριστεράς τότε και μετά .
Και τα καταφέρνει γιατί τα όσα έζησε εκείνα τα χρόνια 46-49 , ως αντάρτης στο ηρωϊκό Συγκρότημα του Πάρνωνα και μετά στη Μακρόνησσο και στον Αη –Στράτη είναι ηρωϊκά και πένθιμα , δηλ. τραγικά . Και ως τέτοια θέλει να τα διασώσει και να τα διαδόσει.
 Αισθάνεται ακόμη και σήμερα έντονη την ανάγκη της παρουσίας των συντρόφων του στα χωριά του Πάρνωνα και αλλού , νεκρών και επιζώντων, και γι΄ αυτό επιμένει πολύ στις λεπτομέρειες των μαχών που έγιναν .
Τις αφηγείται με κάθε λεπτομέρεια και ακρίβεια και επιδιώκει να είναι τόσο αντικειμενικός , όσο του το επιτρέπουν οι συνθήκες του πολέμου .
 Γιά πόλεμο πρόκειται δεδομένου ότι κατά τη διάρκειά του από την πλευρά του κυβερνητικού στρατού πήραν μέρος 450.000 μαχητές ενώ από τις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού πέρασαν 110.000. Η δε Τρίτη Μεραρχία Πελοπονήσσου είχε 3.500 αντάρτες , από τους οποίους οι 1000 Λάκωνες και ο κυβερνητικός στρατός 44.000 με την ενάτη μεραρχία , μοίρες καταδρομών, λοκατζήδες ,ΕΤΑΞ, Τάγμα Μακρονήσου, χωροφύλακες και οι μάυδες που υπήρχαν σε όλα τα χωριά.
Θυμάται ημερομηνίες , τόπους , ονόματα . Μας δίνει τεκμηριωμένες πληροφορίες γιά τις θέσεις και τη κατάσταση των εχθρικών δυνάμεων , όχι μόνο στο Πάρνωνα , αλλά και στο Ταϋγετο , στο Μαίναλο , το Χελμό, το τρόπο που οι αντάρτες έπαιρναν πληροφορίες , πυρομαχικά και τρόφιμα.
Με περισσή ευθύτητα , ειλικρίνεια και αντικειμενικότητα , σε πολλά σημεία του βιβλίου , δεν χάνει την ευκαιρία να επισημάνει ότι ο ίδιος έζησε τις μάχες και τις επιχειρήσεις του Συγκροτήματος του Πάρνωνα , ως ομαδάρχης το 47 και Πολιτικός Επίτροπος Διμοιρίας το 48 και σ΄ αυτά τα γεγονότα επικεντρώνεται. Όμως οι περιγραφές και οι αναλύσεις του και γιά τα άλλα Συγκροτήματα της Τρίτης Μεραρχίας και εν τέλει του εμφυλίου σε ολόκληρη την Πελοπόνησσο είναι εξ ίσσου σημαντικές .
Ξεκινά με τη Μάχη στα Νιάτα της Λακωνίας στις 2 Αυγούστου 1946 και προχωρά μέχρι το Δεκέμβριο του 46 με τις μάχες της Μπαμπακού, του Βρονταμά , των Βέροια και της Καρίτσας.
Συνεχίζει τον Ιανουάριο του 47 με τις μάχες της Αλαγονίας , του Αφισσού, , της Μεγάλης Βρύσης , του Χαλκού, τη συμπλοκή Τάραψας –Γυθείου και Δολιανών-Βερβένων , τη πρώτη Μάχη της Σκούρας μέχρι τη Μάχη ενέδρας στο Λογκάκι Λακωνίας στις 5 Ιουνίου 1947 με δώδεκα νεκρούς αντάρτες- τα περισσότερα θύματα από όλες τις μάχες στη Λακωνία .
Συγκλονιστική είναι η περιγραφή της επιχείρησης της απελευθέρωσης των 218 φυλακισμένων Σπάρτης στις 13 Φεβρουαρίου 1947 με τον μεγάλο αντίκτυπο που είχε όχι μόνο στη Λακωνία και στην Πελοπόνησσο , αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα και το εξωτερικό . Το ίδιο και η απελευθέρωση των 28 φυλακισμένων Γυθείου τον Φεβρουάριο του 1948 .
Επιμένει πολύ στις πρώτες και δεύτερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε όλη τη Πελοπόνησσο το 47 και 49 .
Γράφει γιά τις πρώτες εκκαθαριστικές « ... Τις περισσότερες δυνάμεις τις έριξαν στο συγκρότημα του Πάρνωνα. Εκτός από το τάγμα της χωροφυλακής του Κρανιά , υπήρχαν και άλλες δυνάμεις .... Αρχίζουν οι καθημερινές συγκρούσεις , από ύψωμα σε ύψωμα . Κάθε μέρα κάναμε ελιγμούς. Τη μιά μέρα βρισκόμαστουν στο κέντρο του Πάρνωνα. Την επομένη στο άλλο άκρο . Πολλές φορές τους ανατρέπαμε. Άλλες φορές τους αποφεύγαμε από έλλειψη πυρομαχικών , γιατί σε κάθε σύγκρουση που γινόταν τα πυρομαχικά μας λιγόστευαν . Όλο το εικοσιτετράωρο βρισκόμαστουν στο πόδι , πότε σε μάχη , πότε σε πορεία . Η τροφοδοσία ήταν δύσκολη και τις περισσότερες φορές ήμαστουν νηστικοί ... Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε ενάμισυ μήνα . Αλλά , παρ΄όλες τις δύσκολες μέρες που περάσαμε , με τους καθημερινούς ελιγμούς και τις καθημερινές συγκρούσεις , κατορθώσαμε και σταθήκαμε όρθιοι. Αντί να μας διαλύσουν , όπως διαλαλούσε ο Κρανιάς, τους αναγκάσαμε και έφυγαν . Μετά τις εκκαθαριστικές ο Κρανιάς έκανε μόνιμη βάση στην Μπαμπακού. »
Ο Παναρίτης , αφού παραθέσει με συνοπτικό τρόπο όλα τα δεδομένα γιά τις επιτυχίες που είχε το Συγκρότημα του Πάρνωνα το χρονικό διάστημα 47-48, παρ΄ όλες τις ελλείψεις σε πυρομαχικά , τρόφιμα και ιματισμό , όπως άλλωστε και τα άλλα Συγκροτήματα της Πελοπονήσσου , οδηγείται σε σημαντικά κατά τη γνώμη μου συμπεράσματα και διαπιστώσεις που έχουν να κάνουν με τις δεύτερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις , τον Ιανουάριο του 1949, στην Πελοπόνησσο , από Χελμό, Μαίναλο , Ταϋγετο και τελευταία στον Πάρνωνα. Γράφει :
«Όλη αυτή η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στην Πελοπόνησσο είχε φέρει σε δύσκολη θέση και την ηγεσία του στρατού και την κυβέρνηση και τη λεγόμενη δεξιά , που είχαν χωθεί όλοι στις πόλεις και ζητάγανε να εξοντωθεί ο συμμοριτισμός πάση θυσία. ...............
......Όχι γιατί εμείς ο ΔΣΕ της Πελοποννήσου , ήμαστουν , με τα μέσα που διαθέταμε , καμιά δύναμη μεγάλη, ώστε να διαλύσουμε και συντρίψουμε τον εθνικό στρατό. Αυτό που τους προβλημάτιζε σοβαρότατα και τους έφερνε σε μεγάλη αμηχανία και τους εξέθετε ήταν το εξής : ‘Οταν πηγαίνανε στον ΟΗΕ , τους ρωτούσαν: Μας λέτε ότι ο συμμοριτισμός στην Ελλάδα είναι ξενοκίνητος , ότι εισβάλλουν από γειτονικές χώρες . Μπορείτε να μας πείτε τι γίνεται στην Πελοπόννησο;Από που εισβάλλουν; Εκεί τους έπιανε πανικός ........ Ομως παρ΄όλες τις υποσχέσεις που έδιναν όλοι τους και παρ΄όλες τις δυνάμεις που διέθεταν σε άνδρες και σε πολεμικό υλικό εκείνη την εποχή, όχι μόνον δεν μας εξόντωσαν το καλοκαίρι του 47 , αλλά έγινε και το αντίθετο. ..................................................
........Τους απασχολούσε η μετέπειτα δράση μας σε όλη την Πελοπόνησσο που τους κρατάγαμε σοβαρές δυνάμεις , τις οποίες θέλανε να ρίξουνε στην υπόλοιπη Ελλάδα και κυρίως στο Γράμμο και το Βίτσι, γιά το δώσουν το τελικό χτύπημα στο ΔΣΕ. Γι αυτό ήθελαν να τελειώνουν με την Πελοπόννησο ........»
Κάπως έτσι ξεκινούν οι δεύτερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο : άδειασαν όλα τα ορεινά χωριά , μέσα σε δύο μέρες 27 και 28 Δεκεμβρίου του 48 γίνονται 4.500 συλλήψεις από τα χωριά που έλεγχαν και περνούσαν οι αντάρτες , απ΄ αυτούς 2.500 εξορίζουν στη Μακρόνησο, στο Βόλο και στο Τρίκερι και τους άλλους 2.000 τους κλείνουν σε στρατόπεδα στην Πελοπόννησο. Απαγορεύουν τη κυκλοφορία μετά τη δύση του ήλιου και την ημέρα τις μετακινήσεις με κάθε είδος που έχει σχέση με τροφή.
Αγαπητές φίλες και φίλοι
Ο Παναρίτης με την απλότητα και την ευθύτητα που τον διακρίνει, παραθέτει εξαιρετικές περιγραφές , εντέλει λογοτεχνικές, γιά τόπους και ανθρώπους που έρχεται σε επαφή τα χρόνια 46-49 στα χωριά του Πάρνωνα.
Ξωχωρίζω τη διάβαση του Ευρώτα με βροχή , στο δρόμο γιά τη μάχη της Αλαγονίας τον Ιανουάριο του 1947 , το λημέρι στα Τζίντζινα που κυριαρχεί σε όλο το βιβλίο , της Εφτακαρβελούς , όπως και το φυλάκιο στην κορυφή του Μαλεβού , που είναι η ψηλότερη κορυφή του Πάρνωνα και βλέπει προς όλες τις κατευθύνσεις.
Με τούτα και με άλλα η ανάγνωση του βιβλίου το Δεκέμβριο του 2003 μου πήρε δέκα πέντε μέρες.
Δέκα πέντε μέρες παρέα με συναρπαστικούς ανθρώπους , τοπία , βουνά, λημέρια , ποτάμια , πηγές ,στάνες, ζώα, βρύσες , δάση , μάχες , επιχειρήσεις , σαμποτάζ , ιδέες , σκέψεις, συναισθήματα.
΄Ημουν και θετικά πριοκατειλημμένη απέναντι στο βιβλίο του Παναρίτη και τη Λακωνία , ιδιαίτερα γιά τα χρόνια εκείνα 47-49 , γιατί η καταγωγή μου από τη μεριά του πατέρα μου ,ήταν από τη Λακωνία, όπως και πολλών άλλωστε στην αίθουσα αυτή. Κατάγομαι από τη Σκάλα Λακωνίας , κεφαλοχώρι με ιστορία δίπλα στον Ευρώτα και κοντά στο Γύθειο......
Με λίγα λόγια συμμερίστηκα το τίτλο του βιβλίου παραφράζοντάς τον λίγο : « Όταν διαβάζεις αυτά που αφηγούνται άνθρωποι σαν τον Παναρίτη , αντιστέκεσαι ...» Γιατί « ό, τι δεν είναι μνήμη και συνέχεια είναι πηχτό σκοτάδι που εντός του βυθίζονται οι άνθρωποι , χαμένοι και μόνοι.....»
Αγαπητές συντρόφισσες και σύντροφοι
Δεν σας κρύβω ότι σήμερα σχεδόν δύο χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου και με την υποδοχή που του έτυχε είμαι σίγουρη ότι ο Γιάννης Παναρίτης έχει πετύχει το στόχο του :
Με τις σκέψεις του , τις απορίες και τα ερωτηματικά του , έτσι όπως ο ίδιος τις αποτυπώνει σε ολόκληρο το βιβλίο και ιδιαίτερα στις σελίδες 80 – 88 ανοίγει το διάλογο με την ιστορία του τόπου μας , ξευφεύγοντας από τα όρια της Πελοποννήσου και της Λακωνίας.
Από τη μιά συνομιλεί επίκαιρα και σύγχρονα με τους αφανείς νεκρούς και επιζώντες συνομιλίκους του , αλλά και με την ηγεσία της Αριστεράς τότε και μετά. Από την άλλη παραδίδει στους νεότερους εκτός από το παράδειγμα της ανιδιοτέλειάς του , της απλότητάς του και της αυτοθυσίας του γιά μιά πιό δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία και την έντονη κριτική ματιά του στα πράγματα και θάματα που έζησε τα δύσκολα και τραγικά εκείνα χρόνια .
Γι ΄ αυτό δεν διστάζει σε πολλά σημεία του βιβλίου να επαναλαμβάνει ότι άδικα καταδικάστηκε από ανταρτοδικείο και εκτελέστηκε ο αγαπητός σε όλους ταγματάρχης Αλέκος Τσουκόπουλος , όπως και ο Λιακάκης Νίκος,γενναίος μαχητής από το Βλαχιώτη Λακωνίας .
O Ελληνικός Εμφύλιος τυπικά τελείωσε το 50 , αλλά δεν έληξε.
Παρατάθηκε στις επόμενες δεκαετίες και "είναι η μήτρα όλων των εξελίξεων που σημάδεψαν τα τελευταία 50 χρόνια του 20ού αιώνα".
Η έρευνα και η μελέτη του έχει καθοριστική σημασία για να κάνουμε την έξοδο όχι προς τη λήθη , αλλά προς την αποτροπή τραγικών γεγονότων μέσω της ιστορικής μνήμης. Οι αφηγήσεις και τα βιβλία που θα γραφούν από 'δώ και στο εξής για αυτό το κομμάτι της ιστορίας θα είναι καλύτερα χάρη στο βιβλίο του Γιάννη Παναρίτη.

 Νίκαια , 20-3-2006
Κυλάκου Καίτη